به گزارش پایگاه اطلاع رسانی خبر قم،منطقه قم، ابوالحسن گرامی در جلسه قم پژوهی با اشاره به زمان عزاداری در دوره پهلوی گفت: رضاخان که در سال 1299 هنوز او را به عنوان سردار سپه می‌شناختند، در مجالس عزاداری در تکیه دولت شرکت کرده، لباس سیاه به تن می‌کرد و گل به سر می‌مالید تا وجهه مذهبی خود را میان مردم حفظ کند.
وی ادامه داد: سفر به ترکیه و دیدار با آتاتورک بود که رضاخان که حالا نام شاه را نیز یدک می‌کشید، برگزاری مراسم عزاداری را ممنوع کرد، اما عزاداری در قم پیشینۀ چند صد ساله دارد.
گرامی گفت: درآن دوران عده‌ای از سحرگاهان با آب پاش، مسیر عزاداران را آب پاشی می‌کردند تا از برخاستن گرد و غبار جلوگیری کنند، اهالی هر منطقه هرگز دستۀ عزاداری محلۀ خود را رها نکرده و به محلۀ دیگری نمی‌رفتند.
تعزیه خوانی و طبل زنی
وی گفت: تعزیه خوانی از قدیم الایام در قم رسم بود و هیات تجار واقع در مسجد امام حسن(ع)، اولین بار به تقلید از عزاداران تهران دسته زنجیرزنی راه انداخت، طبل زنی در سپیده دم روز عاشورا برای خبر مردم از برپایی دسته‌ها از آداب عزاداری در قم به شمار می‌رفت و در روز عاشورا و تاسوعا نیز چند نفر در جلوی دسته‌ها راه می‌افتادند که عده‌ای کاه و گل و خاکستر و عده‌ای گلاب، بر سر و روی دسته‌ها می‌پاشیدند.
گرامی خاطرنشان کرد: دسته روحانیون در زمان آیت الله العظمی حائری با سر و پای برهنه، تربت به پیشانی مالیده، برخی در حالی که عمامهها را شوریده می‌بستند، از مدرسۀ رضویه به حرکت در می‌آمدند و در زمان آیت الله العظمی بروجردی از مدرسه فیضیه آغاز می‌کردند و تا حرم مطهر به عزاداری می‌پرداختند.
بر پایی سقاخانههای سیار و قربانی شتر، گاو، گوساله یا گوسفند، جلوی برخی دستههای عزادار، از برنامه‌های برخی دسته‌ها بود و علما به این برنامه توجه داشته و سفارش می‌کردند.
عزاداری 13 محرم
وی گفت: روز سیزدهم محرم، یعنی سوم عاشورا، در تکایای مهم شهر، عده‌ای عزادار، عقال عربی به سر و شالی به کمر می‌بستند و بیل و کلنگ و کوزۀ کوچکی بر دوش می‌گرفتند و به تقلید از طایفۀ بنی اسد، برای دفن هفتاد و دو تن شهید کربلا، در بیرون شهر، نزدیک خاکفرج، به مصلی میرسیدند، نوحه خوانی می‌کردند و مردم بر سر و سینه میزدند.
کمکی رفتن نیز جزء برنامه‌های عزاداران بود، بدین معنا که یک روز تکیه‌ای برای برپایی دستۀ عزاداری به تکیۀ دیگر می‌رفت و روز بعد، جهت سپاس از یاری آنان، آن تکیه به کمک تکیه کمک کننده می‌شتافت.
گرامی خاطرنشان کرد: تکیه یا تکیه گاه، بعد از مسجد، در حقیقت پایگاه معنوی مسلمانان، به ویژه شیعیان به حساب می‌آید و جایی است که مردم با تعزیه خوانی و سوگواری بر سالار شهیدان و یاران باوفایش به او متوسل میشدند. در گذشته تا پایان حکومت قاجاریه، محوطه تکایا، مانند امروز مفروش نبود و اکثر عزاداران، بر روی زمین خاکی می‌نشستند و فقط تعداد معدودی از زنان و مردان بودند که پارچۀ کوچکی جهت زیرانداز همراه خود می‌آوردند.
باسابقه ترین تکایای قم
این تاریخدان خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم از تکایای قدیمی و با سابقۀ قم نام ببریم، می‌توان به تکیۀ میدان میر که سابقۀ آن به عهد اشعری‌ها میرسد، تکیه سنگ سیاه که پس از روی کار آمدن سلسلۀ صفویه تأسیس شد، تکیۀ میرزای قمی یا تکیۀ پشت مسجد که در پشت مسجد جامع قم قرار داشت و از زمانهای قدیم در آن جا تعزیه خوانی می‌کردند، اشاره کرد.
وی گفت: تکیه گذرجدا، تکیه شاه خراسان، تکیۀ حاج سیدحسن با سابقه 250 سال ، تکیه عشقعلی با سابقه 250سال، تکیه ملامحمود، تکیه یزدیها در پشت بازار قم، تکیه باغ پنبه، تکیه پنجه علی با سابقه 150 سال، تکیه متولی باشی که در اوایل سلطنت مظفرالدین شاه قاجار توسط آقا سیدمحمد باقر، متولی باشی آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه (س) بنیان گذاشته شد و تقریباً تا پایان حکومت پهلوی دوم دوام داشت، از دیگر تکایای معروف در قم بودند.
وی ادامه داد: تکایای معروف و با سابقه دیگری نیز در قم به اقامه عزای سیدالشهدا می‌پرداختند که از جمله آنها می‌توان به تکیه خروس که در ضلع جنوبی گذر جدا واقع شده و در گذشته میدان گاهی بوده که خروس بازان جهت برپایی مسابقه و داد و ستد در آن جا گرد هم می‌آمدند، اشاره کرد.
گرامی اظهار داشت: در یک صد سال قبل، شاطر عباس نامی که سردسته خروس بازان و ناظر بر آن مسابقات بود، در این محل زندگی می کرد و در ایام سوگواری سالار شهیدان، در این محل که هم اکنون به تکیه خلوص تغییر نام داده است، مجلس عزاداری ترتیب می داد.
تکیه گذر صادق، تکیه بزرگ، تکیه عربستان، تکیه سیدان، تکیه ارک و تکیه هیات عزاداری روحانیون که مرکز تجمع آنان، مدرسه رضویه واقع در خیابان آذر فعلی بوده و به سرپرستی آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری بنیان گذاشته شد نیز از تکایای معروف قم بوده‌اند.
هیات‌های قدیمی قم
این استاد تاریخ گفت: از هیات‌های معروف قم نیز می‌توان به هیاهای آلوچو، هیأت چهل اختران، هیات کوچه حکیم، هیات سلطان محمد شریف، هیات دروازه کاشان، هیات شاهزادۀ ظهیر اشاره کرد.
گرامی افزود: پس از رسمی شدن مذهب تشیع در ایران توسط صفویه، عزاداری بر حضرت سید الشهدا نمود دیگری پیدا کرد و گستره بیشتری یافت و کم کم وجود مکانی خاص برای عزاداری و مراسم دیگر در این زمینه شکل گرفت، گویی که پیدایش «تکیه» به عصر قاجار به بعد بر می‌گردد، در این زمان در تهران به عنوان پایتخت تکیه‌های بزرگ و با شکوهی ساخته شد که در ایام عزاداری، مراسم مختلف مانند تعزیه ، شبیه خوانی و ... برگزار شد و در شهرهای دیگر نیز چنین شد. گویا بیشترین کاربرد آن برای تعزیه خوانی بوده است. در قم نیز تکیه‌هایی از این عصر وجود دارد که در آن عزاداری می‌شده است.
بنیاد قم پژوهی کتابی با عنوان «تاریخ تکایا و عزاداری قم»، تالیف آقای مهدی عباسی منتشر کرده است که به تاریخ عزاداری در 200 سال اخیر قم می‌پردازد.
منبع :هدانا
