به گزارش قم نا ، مردان سیه چرده با لباس‌های غبار آلود پاهای تاول زده و دست‌هایی که از حمل بار زخمی شده‌اند این طرف و آن طرف می‌روند. چارپایان از خستگی نای ناله کردن هم ندارند. کارگران بارها را از روی چارپایان پایین می آورند.

حجره‌ها پر است از مسافرانی که از خستگی بیابان پیمایی‌ها یک گوشه افتاده‌اند و چای می‌نوشند یا چرت می‌زنند. دیده‌بان‌ها روی اتاقک بالای سردر جاده را رصد می‌کنند ... اینها تصویر ۴۰۰ سال پیش کاروانسرای پاسنگان است. کاروانسرایی که امروز خالی و ساکت در نزدیکی قم و در دل کویر منتظر معجزه‌ای برای دیدن دوباره اثری از زندگی مانده است.

وقتی ۴۰۰ سال پیش شاه عباس صفوی ۹۹۹ کاروانسرا در مسیر جاده ابریشم ساخت، قم مانند امروز در محور مواصلاتی کشور قرار داشت و کاروانسرای پاسنگان هم اولین منزل پیش از رسیدن به این شهر محسوب می‌شد.

کاروانسرای پاسنگان در ۲۰ کیلومتری جاده قدیم قم - تهران قرار دارد. ساختمانی آجری با پایه سنگی که به سبک کاروانسراهای شاه عباسی با چهار ایوان ساخته شده و سردر بزرگ و درب چوبی زیبایی دارد. اتاقک روی سردر گویا محل استقرار دیدبان کاروانسرا بوده و پله‌‌هایی در چهار طرف محوطه را به بام متصل می‌کنند. اتاقک‌های اطراف با سقف‌های گنبدی‌شان هر کدام کاربردی داشته‌اند.

داخل به سبک تمام ساختمان‌های قدیمی کاربردی و بی‌آلایش است. طاق قوسی‌ها پشت سر هم طوری ردیف شده‌اند که گویا دقیق‌ترین ابزارهای اندازه‌گیری برای ساختشان به کار رفته است.

اتاقک‌ها در اطراف محل استراحت کسانی هستند که کیلومترها در دل بیابان راه پیموده‌اند. روبه‌روی هر اتاقک هم میله‌ای سنگی برای بستن افسار چهارپا تعبیه شده که هنوز آثاری از آن به جا مانده است.

از همان ابتدا که درب بزرگ چوبی باز می‌شود فضای کاروانسرا ببیننده را به صدها سال پیش می‌برد. به زمانی که هیاهوی زندگی در این چهار ایوانی آجری غوغا می‌کرد. چهارپایان خسته از طی طریق گوشه افتاده و کاروانسالارها و کاروانیان در تکاپوی روزهای آینده این طرف و آن طرف می‌رفتند...

 هشتی پر است از نقش و نگار یادگاری‌های دوران قدیم و خط‌های موازی و عمود که شاید چوب خط کاروان‌ها است.

این کاروانسرای ۴۰۰ ساله شاید بهترین نشانه احترام به مسافر در سبک زندگی اجداد ما باشد. انتهای هر تالار یک حمام کوچک تعبیه شده و سکوها طوری ساخته شده‌اند که هر کس بتواند اموال خود را کنار خود نگه داشته و امنیت و آرامش در سفر را حس کند.

معمولا کاروانسراها کنار خود چاه آب یا آب انباری داشتند که کاروانیان از آن بهره‌مند می‌شدند. در نزدیکی کاروانسرای پاسنگان هم دو آب انبار یکی متعلق به عصر صفویه و دیگری متعلق به عصر ایلخانی یعنی ۷۰۰ سال پیش وجود دارد. وجود این آب انبار قدیمی‌تر نظریه‌ای را که معاون میراث فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قم دارد را تأیید می‌کند.

تا همین ۱۰ سال پیش کاروانسرای پاسنگان که ۷۰ سال پیش به ثبت ملی رسیده، محلی برای نگهداری دام بود.

عمار کاووسی اظهار داشت: کاروانسرای پاسنگان بر روی آثار به جا مانده از یک کاروانسرای قدیمی‌تر از عصر ایلخانی ساخته شده است.

وی به مسئله اهمیت سفر در گذشته و اهمیتی که شاه عباس به کاروانسراها می‌داد اشاره کرد و گفت: مسیرهای منتهی به شهرهای مذهبی در دوره صفویه اهمیتی بیش از قبل یافت. قم هم که مرکز تشیع بود در دوره صفویه پیشرفت‌های خوبی داشت که احداث کاروانسراهایی مانند پاسنگان در مسیر آن از جمله این پیشرفت‌ها است.

وضعیت امروز پاسنگان

شاید باورش سخت باشد اما تا همین ۱۰ سال پیش کاروانسرای پاسنگان که ۷۰ سال پیش به ثبت ملی رسیده، محلی برای نگهداری دام بود. ۱۰ سال است که یکی از سرمایه‌گذاران حوزه گردشگری این بنای تاریخی را اجاره کرده، مرمت‌هایی انجام داده و وضعیت ظاهری آن را سر و سامانی بخشیده تا بتواند یکی از نشانه‌های هویت بخش قم را زنده کند.

ایجاد یک مرکز رصد ستاره، پایگاه بوم‌گردی، پایگاه طبیعت‌گردی، سفره‌خانه و شربت‌خانه سنتی و پایگاه کویرگردی از جمله برنامه‌ریزی‌هایی است که برای آینده این میراث گذشتگان انجام شده. همچنین یک منطقه گردشگری هم از سوی اداره‌کل میراث فرهنگی و گردشگری استان قم تصویب شده که به بهره‌بردار اجازه می‌دهد اقدامات لازم برای این موضوع را پیگیری کند اما در عمل آنچه امروز اتفاق افتاده به همه چیز شبیه است الا منطقه نمونه گردشگری.

 امروز اگر کسی به نیت دیدن این اثر تاریخی عازم جاده قدیم قم - کاشان شود، تابلوها او را به مسیری می‌برند که اطرافش پر است از دامداری، مرغداری، کوره ذوب سرب، کارگاه ساخت ذغال، مرکز فروش کود مرغی و... و. خلاصه هر کاربری بی‌ربط و مزاحمی با فضای مورد نیازگردشگری.

نبود مسیر دسترسی از سوی اتوبان قم کاشان و در آستانه تخریب بودن دو آب انبار ۴۰۰ ساله و ۷۰۰ ساله پاسنگان و تبدیل به زباله‌دانی شدنشان، دو مشکل بزرگ است اما تجمع دامداری‌ها و مرغداری‌ها و تمام صنوفی که به چهره منطقه و محیط زیست آن ضربه می‌زنند؛ آخرین امیدها برای شکل گرفتن یک منطقه نمونه گردشگری در قم را ناامید می‌کند.

در شعاع کمتر از هزار متری این بنای تاریخی، سه مرغداری که یکی از آن‌ها مدتی است به جای فعالیت قانونی خود به تولید کود کمپوست پرداخته، قرار دارد و یک دامداری نیز از چند سال پیش در منطقه‌ جنت‌آباد فعالیت می‌کند.

یک مرغداری هم در فاصله چند متری این بنا وجود دارد که ۲۰ سالی می‌شود مجوز تاسیسش صادر شده اما صدور مجوز یک دامداری جدید در ۷۰۰ متری پاسنگان جدیدترین گلی است که مدیران قم به سر این منطقه گردشگری زده‌اند!

منطقه گردشگری حریم دارد و در حریم آن باید ملزومات جذب گردشگری رعایت شود

اگرچه از گوشه و کنار صحبت‌هایی درباره نبود قانون برای ممانعت از فعالیت واحدهای مرغداری و دامداری شنیده می‌شود اما به گفته معاون میراث فرهنگی این اداره‌کل منطقه گردشگری حریم دارد و در حریم آن باید ملزومات جذب گردشگری رعایت شود.

کاووسی معتقد است جهاد کشاورزی نباید مجوز این صنوف مزاحم را تمدید کند.

هر چند مدیرکل جهاد کشاورزی استان نیازی ندید تا پاسخ ابهامات خبرنگار مهر را در این موارد بدهد اما توسعه گردشگری در قم و معرفی آثار تاریخی لوازمی دارد و یکی از آنها قطعا مشارکت دستگاه‌ها مرتبط با این مسائل و دغدغه‌مند بودن مدیران در این حوزه است.

زینب آخوندی

منبع : مهر