به گزارش قم نا ، کافیست پایت به یکی از محله‌های حاشیه‌نشین قم باز شود، سر و صدای بچه‌های محل در کوچه روی اعصابت راه می‌رود، هر کجا می‌نگری دو سه تا بچه قد و نیم قد دارند به سر و کله هم می‌زنند، آن طرف‌تر جوانی را می‌بینی سیگاری بر لب دارد و کبوتر‌ها در دستانش پرواز دارند، خانه‌های آجری و نیمه کار که پلاستیک و پارچه‌های پاره نشان از درب منزل دارد و زن‌هایی که جلوی درب خانه نشسته‌اند و با هم گپ می‌زنند... نگاهت به درب نیمه بازی می‌افتد که صدای مرغ و خروس حیاط را برداشته...حاشیه نشینی در این کوچه بیداد می‌کند... همین نیم نگاه کافیست تا شاهد وضع وخیم حاشیه‌نشینان باشیم.

بی‌درنگ در زندگی امروز حاشیه نشینی در رأس اساسی‌ترین تحولات اجتماعی بخصوص در کلانشهرها به شمار می‌آید چرا که محل اسکان انسان‌ها نقش بسزایی در ساخت تمدن بشریت و در پی آن توسعه جامعه ایفا می‌کند.

با نگاهی به تاریخچه استان قم از دیربازان تا به امروز متوجه می‌شویم این استان به علت موقعیت جغرافیایی خود محل گذر افراد زیادی است، افرادی با فرهنگ‌های غریبه که راهی این استان می‌شوند و فرهنگ‌های متفاوتی که آسیب‌های اجتماعی بی‌شماری نظیر پدیده حاشیه‌نشینی را برای این استان رقم می‌زند. از طرف دیگر تمرکز امکانات و موقعیت‌های شغلی در مرکز این استان زمینه رشد این پدیده را فزونی می‌دهد.

پیشرفت این معضل در سال‌های اخیر موجب شد با ساخت و سازهای غیر مجاز در سطح استان مساحت مسکونی نامطلوب را شاهد باشیم بخصوص در مناطقی مانند نیروگاه، علی آباد سعدگان، شادقلی خان و... که این ساخت و سازها و به مصاف آن کاهش خدمت رسانی به شهروندان نشان از ترویج پدیده حاشیه نشینی دارد.

از آنجا که جمعیتی میلیونی به حاشیه شهرها رانده شده‌اند و همچنین در استان قم این میزان به 30 درصد می‌رسد این معضل جدی نباید مورد غفلت واقع شود چرا که ادامه این روند و افزایش فاصله طبقاتی جامعه و مهاجرت بیشتر روستاییان، بزهکاری‌ها و انحرافات مخرب را سیر صعودی می‌دهد و به جزء جدانشدنی حاشیه نشینان مبدل می‌سازد.

حاشیه‌هایی در گوشه کنار قم که بجای نعمت گریبانگیر جامعه می‌شوند

برای جویا شدن از وضع زندگی حاشیه نشینان قم سری به محله قلعه کامکار زدیم و از اهالی آن احوالشان را مطلع شدیم، محمد اسماعیلی یکی از ساکنان این محله می‌گوید: هرکدام از اهالی این محل به علتی راهی شهر شده‌اند که مهم‌ترین دلایل آن فقر و فاصله طبقاتی میان شهرنشینان و روستاییان است، ما می‌پنداشتیم با مهاجرت وضعمان بهتر می‌شود و مسئولان فکری به حالمان می‌کنند ولی هم اکنون شاهد خلاف آن پنداریم.

وی به ظاهر نامطلوب این گونه مناطق و تأثیر آن بر ظاهر کلانشهرها اشاره کرد و گفت: متأسفانه در مناطق حاشیه‌ای خانه‌ها همانند آلونکی به‌صورت شبانه بدون مجوز ساخته می‌شوند، خیابان‌ها و کوچه‌هایش تنگ و ظاهری زشت به محل داده‌اند، نگهداری دام و طیور به‌صورت کاملا غیر بهداشتی در خانه برخی همسایگان دیده می‌شود که بوی نامطبوع آنها موجبات آزار هر رهگذری می‌گردد.

این شهروند حاشیه نشین ادامه داد: وضع وخیم بارتر این مناطق وجود ناهنجاری‌های بی‌شمار اجتماعی و فرهنگی در آنهاست، همین بی‌بهره‌گی حاشیه نشینان از امکانات رفاهی مهمترین علل گرایش اهالی آن بخصوص جوانان به اینگونه ناهنجاری‌هاست. درصد بالای جرایم عمد و غیر عمد، دزدی و... توسط حاشیه نشینان در دادگاه‌ها و اداره رسیدگی به تخلفات حاکی از این مدعاست.

توزیع عادلانه امکانات راه برون رفت از حاشیه نشینی

اما به گفته جامعه شناسان و آسیب شناسان اجتماعی اگرچه راه مقابله با پدیده حاشیه نشینی در شهرها و کنترل این معضل که تا این حد فراگیر شده هزینه‌های هنگفتی در بر خواهد داشت اما اگر نظام اقتصادی کشور بسوی توزیع متعادل متمایل شود این معضل سیر نزولی در پیش می‌گیرد، آنها معتقدند علت اصلی پیدایش این پدیده توزیع ناعادلانه امکانات است که برای رفع این معضل باید رشد اقتصادی بصورت فراگیر و نه متمرکز انجام شود.

افراد حاشیه نشین در حاشیه اقتصاد شهر نیز جای گرفته‌اند و از فقر اقتصادی رنج می‌برند، مشاغل کاذب در این محله‌ها ریشه دارد شغل‌هایی مانند دوره گردی، دستفروشی، سیگارفروشی و... نشان از عدم ثبات شغلی این شهروندان است.

نگاهی به مهاجرنشینان قم نشان از آن دارد که این معضل گریبان‌گیر استان بیش از هرچیز دیگری جوانان استان را در برابر این انحرافات آسیب پذیر ساخته و شرایط نامساعد و نبود امکانات آموزشی مطلوب در کنار فقر اقتصادی زمینه‌های لازم برای گرایش کودکان و نوجوانان محله‌های حاشیه نشین به سوی رفتارهای ناهنجار را فراهم می‌آورد.

ضرورت ساماندهی سکونت‌گاه حاشیه‌نشینان

در این خصوص محسن بهشتی مدیر کل راه و شهرسازی استان با اشاره به سکونت‌گاه‌های غیر رسمی در حاشیه‌های شهر ابراز کرد: تاکنون 17 محله در استان شناسایی شده که حاشیه نشینان به آنجا پناه برده‌اند، اینگونه مناطق به علت استقرار در محدوده خارج از حریم داخلی شهر فاقد امکانات بوده و از کیفیت حداقلی برخوردارند حتی برخی از این مناطق از امکانات زیربنایی مانند آب، برق و... محروم هستند.

وی در ادامه از ساماندهی این سکونت‌گاهها خبر داد و گفت: از آنجا که این محله‌ها بر طبق مجوز شهرسازی بنا نشده‌اند حتی اگر به آنها امکانات تعلق گیرد باز هم ویژگی‌های مطلوب زندگی شهری را ندارند و مکان مناسبی نیستند بنا بر این باید مسکن برای این قشر از جامعه در داخل شهر فراهم شود تا زندگی استانداردی شکل دهند.

بهشتی با اشاره به وظایف شهرداری خاطرنشان کرد: از آنجا که اینگونه منازل و محلات سرچشمه انحرافات و آسیب‌های اجتماعی هستند شهرداری نباید به این نوع ساخت‌ها مجوز دهد زیرا این ساخت و سازهای غیر قانونی بافت فرهنگی شهر را به سمت معضلات اجتماعی سوق می دهد.

متاسفانه فراگیر شدن این سکونتگاه‌ها تا حدی جدی شده است که باید آنها را به عنوان یک حاکمیت اجتماعی پذیرا باشیم و تنها با ارائه راهکارهایی به اصلاح این پدیده اهتمام ورزیم.

طبق گزارشات آنچه بیش از پیش با روح و روان آدمی بازی می‌کند رخدادهای مربوط به جرایم ریز و درشت در این محله‌های فقیرنشین است. تا زمانی که عزم جدی از سوی تمام دستگاه‌های متولی برای ساماندهی وضع زندگی حاشیه نشینان صورت نگیرد همین آش است و همین کاسه.

امیدواریم که مسئولان شهر سهم آلونک نشینها را از زندگی شهری چیزی فراتر از خانه‌های سست بدانند و متولیان این معضل را جدی بگیرند تا با اعطاء تسهیلات و امکانات این مناطق را با معیارهای شهرسازی تطبیق داده و با سرمایه گذاری در این مناطق کاهش صدمات جبران ناپذیر حاشیه نشینان را شاهد باشیم.

*******************

گزارش از فریبا خسروی

منبع : فارس