استان قم چند سالی است با بحران کم آبی و پدیده خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند. بحرانی که کیفیت زندگی مردم و تمام امور اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار داده است.
به گزارش قم نا به نقل از مهر، «استان قم در آینده‌ای نه چندان دور به منطقه‌ای غیر قابل سکونت تبدیل می‌شود. » این هشداری که در سال‌های گذشته بارها از زبان کارشناسان و برخی مدیران شنیده‌ایم شاید آنقدر سنگین و ترسناک باشد که نشنیده گرفتن و باور نکردنش برایمان آسان‌تر جلوه کند اما واقعیت سهمگین‌تر از چیزی است که بتوان نسبت به آن بی‌تفاوت بود.
واقعیت این است که هرگز و در هیچ مقطع تاریخی دیگری از حیات طبیعی این سرزمین، شاهد شتاب نرخ بیابان‌زایی تا این حد، کاهش و پس‌رفت سفره‌های آب زیرزمینی، مرگ رودخانه‌ها، خشکی تالاب‌ها و دریاچه‌ها، افزایش نرخ فرسایش خاک، تشدید چشمه‌های تولید گرد و خاک و طغیان ریزگردها، فرونشست و خودسوزی زمین و سرانجام خالی شدن سکونتگاه‌های روستایی در استان قم نبوده‌ایم. وضعیتی که نشان می‌دهد حتی امروز هم برای توقف دخالت در محیط زیست و اتلاف منابع آبی دیر است تا چه رسد به فردا.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم یکی از کسانی است که وضعیت خشکسالی را در کشور ما بحرانی می‌داند.
رحمان دانیالی با اشاره به اینکه بهره‌برداری‌های بی‌رویه از منابع آبی و برداشت‌هایی که روز به روز بیشتر می‌شود، اثراتی روی محیط زیست گذشته که جبران آن به سادگی میسر نخواهد بود اظهار داشت: وضعیت تالاب‌های استان قم در حالت بحران قرار دارد و باید برای آن فکری کرد.
وی مشکلات حوزه محیط زیست را به دو دسته درون استانی و برون استانی تقسیم‌بندی و ابراز کرد: ریشه تمام مشکلات مربوط به خشکسالی منحصر در استان نیست و باید راه چاره‌ها را در خارج از استان بررسی کرد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم افزود: بخش اعظم مشکلاتی که امروز در دریاچه نمک رخ داده به دلیل بهره‌برداری‌های بیش از حد خارج از محدوده استان قم است.
وی ادامه داد: مشکل دیگر شور شدن آب‌ها و اراضی کشاورزی است که موجب کاهش تولید محصول می‌شود.
کار کارشناسی دقیق انجام نشده
دانیالی قدم اول برای مقابله با این مشکلات را مطالعات دقیق و درست دانست و گفت: تا کنون کار مدون کارشناسی شده‌ای برای مقابله با این بحران‌ها انجام نشده است.
وی افزود: مشکل دیگری که در این زمینه داریم این است که آماری که ارائه می دهیم مطالعه شده نیست و بر اساس یک سری تخمین‌ها ارائه شده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم اظهار داشت: البته بخشی از مشکلات واضح است و به راحتی با چشم می‌توان آنها را دید. یکی از آنها از بین رفتن پوشش گیاهی و دیگری وضعیت بحرانی دریاچه نمک است که اگر برای آن فکری نکنیم در آینده بحران عظیمی برای استان به وجود خواهد آورد.
امروز شکست خورده بودن تفکرات مهندسی در مدیریت منابع آب برای همه ثابت شده است. تقریباً تمام کارشناسان عقیده دارند و تنها و آخرین راه مدیریت مصرف در منابع موجود است و به روش‌هایی مانند شیرین کردن آب شور یا انتقال آب بین حوزه‌های آبخیز نمی‌توان دل بست.
خشکسالی نه بی تدبیری!
«نگویید خشکسالی؛ بگویید بی‌تدبیری... » این عقیده مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان قم درباره وضعیت کنونی استان است. او می‌گوید اینکه مدام صحبت از خشکسالی می‌شود، ذهن‌ها را از واقعیت ماجرا منحرف می‌کند. گاهی افراد گمان می‌کنند که اگر یک سال باران خوب بارید می‌توان از منابع آبی بی‌رویه استفاده کرد درحالیکه استان ما یک استان کویری است و منابع آن در هر شرایطی محدود است.
احمد حاج‌حسینی می‌گوید :کارشناسان حوزه آب اعتقادی به طرح مسئله خشکسالی ندارند بلکه واقعیت این است که منابع آبی ما محدود است و مصارف آبی نیز باید در حد این منابع محدود شود.
وی افزود: وضعیت کنونی ما یعنی افت سفره‌های آب زیرزمینی، نشست زمین، ایجاد ریزگردها و ... به این دلیل به وجود آمده که میان مصارف و منابع ما تعادل وجود ندارد.
استان قم در یک منطقه خشک قرار گرفته و مصرف آب در آن هم باید متناسب با شرایط خشکی صورت بگیرد در حالیکه در تصمیمات مدیریتی استان این موضوع جدی گرفته نمی‌شود. به عنوان مثال ما تصمیم می‌گیریم پرورش ماهی خاویاری در قم داشته باشیم و تمام مسئولان روی این مسئله مانور می‌کنند درحالیکه این کار در کویر هیچ مزیتی ندارد و برای استان‌های کنار دریا مناسب است.
دغدغه جدی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان قم در مورد نگاه‌های مدیریتی درمسئله آب است.
او می‌گوید: واقعیت این است که ما نپذیرفته‌ایم که در سال فقط مجاز به برداشت ۴۰۰ میلیون متر مکعب از منابع آبی هستیم و نیازهای خودمان را طبق این عدد تنظیم نکرده‌ایم بلکه انتظار داریم طبیعت متناسب با خواست و نیازهایی که ما تعریف می‌کنیم خودش را تغییر دهد.
تصمیمات غلط مدیریتی بلای جان طبیعت
به گفته حاج حسینی در حال حاضر در استان قم سالانه ۹۰۰ میلیون متر مکعب آب برداشت می‌شود و این شرایط برای ما فاجعه بار است.
گاهی برخی تصمیمات غلط به دلیل عدم توجه به تغییراتی اقلیمی است. مثلا در ۲۰ یا ۳۰ سال پیش که تغییرات آب و هوا هنوز رخ نداده بود و دخل و تصرفات به شکل کنونی در طبیعت دیده نمی‌شد، رودخانه‌های قمرود و قره‌چای در سال بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون متر مکعب آورد داشتند و طبیعی است که آن موقع کشاورزی بر اساس این منابع آبی شکل گرفت اما امروز که آورد رودخانه‌ها به صفر رسیده به جای متوقف کردن روند کشاورزی آن را توسعه داده‌ایم.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای معتقد است حل مشکل دراین زمینه نیاز به یک خواست عمومی و همراهی ذی‌نفعان دارد.
یکی از مشکلاتی که در زمینه مدیریت منابع آبی مطرح می‌شود وجود چاه های غیر مجاز است. بسیاری می‌گویند هزار حلقه چاه غیر مجازی که در استان قم وجود دارد مدیریت منابع آبی را با مشکلات زیادی مواجه کرده. حاج حسینی اما این گفته را قبول ندارد.
او می‌افزاید: در حال حاضر سالانه بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون متر مکعب برداشت اضافه از منابع آب زیرزمینی داریم که ۹۰ درصد این برداشت اضافه از چاه‌های مجاز ما صورت می‌گیرد. گاهی عده‌ای مسئله چاه‌های غیر مجاز را بیش از اندازه بزرگ می‌کنند و روی آن مانور می‌دهند تا این برداشت‌های غیر مجاز از چاه‌های مجاز نادیده گرفته شود درحالیکه سهمی که چاه‌های غیر مجاز در مصرف منابع دارند بسیار ناچیز است.
وی درباره اقدامات شرکت آب منطقه‌ای برای کنترل این شرایط می‌گوید: تلاش می‌کنیم در قالب طرح احیا و تعادل بخشی به مصارف آب، برای چاه‌ها کنتور هوشمند نصب کنیم تا بتوانیم میزان برداشت آب را کنترل کرده و از برداشت بی‌رویه جلوگیری کنیم.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان قم با اشاره به اینکه این شرکت در مبارزه با چاه‌های غیر مجاز تنها است ابراز داشت: هر چند این چاه‌ها ۱۰ درصد برداشت را انجام می‌دهند اما ما اگر همراهی سازمان جهاد کشاورزی و بانک‌ها را داشته باشیم می‌توانیم به راحتی از بهره‌برداری در این چاه‌ها جلوگیری کنیم.
گزارش:زینب آخوندی