برپایی آئین‌های سنتی شب یلدا در قم سبقه دیرینه ای دارد و مهمترین ویژگی این طولانی‌ترین شب سال، صله رحم و دید و بازدیدها و احترام به بزرگان فامیل است.

در قم از دیرباز، مردم در شب یلدا یا شب چله که سنتی بسیار محبوب به شمار می‌رفت در خانه ریش سفید و یا در منزل پدربزرگ‌ها جمع می‌شدند و سایر اعضای خانواده نیز در این مهمانی گردهم می‌آمدند؛ تا ساعاتی را فارغ از روزمرگی‌ها دور هم خوش باشند و برپایی مراسم شب یلدا در آداب و رسوم قمی‌ها از جایگاه ویژه ای برخوردار است.

آنچه که بزرگان از شب یلدا در خاطر دارند؛ فرصتی برای بازدیدها بدور از چشم و هم چشمی و تجمل گرایی است موضوعی که این روزها کمرنگ شده است.

آئین یلدا با آداب و رسوم دلپذیری در قم همراه بوده که قصه‌گویی، بازی‌ها، محلی و هدیه دادن از جمله آنان بوده که در ادامه برخی از آداب و رسوم شب یلدا را از زبان یکی از استاد قم پژوهی می‌خوانیم.

ابوالحسن گرامی، درباره رسوم شب یلدا در قم می‌گوید: مردم قم همانند سایر ایرانیان از فرصت شب یلدا برای صله رحم استفاده می‌کردند و این شب از مهمترین مناسبت‌ها برای دید و باز بوده است.

انواع تنقلات قمی‌ها در شب یلدا

استاد قم پژوهی با بیان اینکه خانواده‌ها برای شب یلدا از روزهای گذشته انواع تنقلات را آماده می‌کردند ابراز داشت: فندق، پسته، سوهان، توت خشک، آلوهای خشک شده، تخم آفتاب گردان، گندم، شاهدانه برشته شده،، نخودچی، انواع خشکبار، و انجیر و نقل و شکر پاره از جمله مهمترین این تنقلات در شهر مقدس قم بوده است.

وی عنوان داشت: میوه‌هایی همانند هندوانه و انار از جمله مهمترین میوه‌های پذیرایی شب یلدا بوده است که بر روی انار نیز گلپر می‌ریختند تا طعم و مزه‌ای بهتر به خود بگیرد.

کنار گذاشتن کدورت‌ها در شب یلدا

گرامی، با بیان اینکه کنار گذاشتن کدورت‌ها و آشتی بین افرادی از فامیل که با همدیگر قهر بودند را از جمله رسومات شب یلدا در گذشته قم برشمرد و گفت: بزرگان فامیل در این زمینه پیش قدم می‌شدند و افرادی که به هر دلیل با هم قهر بودند را به آشتی و صلح و کنار گذاشتن کدورت‌ها و کینه ورزی ها دعوت می‌کردند و طرف‌های مقابل نیز از این بستر فراهم شده برای آشتی استقبال می‌کردند.

استاد قم پژوهی می‌گوید: حضور همسایگان در منازل هم در شب یلدا از دیگر رسومات قدیم قمی‌ها در این شب بوده است که البته در این ده‌های اخیر با گسترش شهرنشینی‌ها و کمرنگ شدن موضوع زندگی در محلات این سنت رنگ باخته است.

افرادی که شب یلدا به خانه‌های یکدیگر می‌رفتند دست خالی نبودند

وی ابراز داشت: افرادی که برای شب یلدا به خانه‌های یکدیگر می‌رفتند دست خالی نبودند و هر کسی به وسع خود بخشی از تنقلات و شب چره ای که برای این شب است را تهیه و به همراه خود می‌آوردند.

گرامی، با اشاره به زمستان‌های سرد و استخوان سوز قدیم در قم بیان داشت: جمع شدن مهمانان گرد کرسی به عنوان یک وسیله گرمایشی از جمله رسوم قدمی ها بوده که پاهای خود را زیر آن دراز می‌کردند و لحاف را روی پای خود می‌کشیدند و بر روی آن نیز انواع پذیرایی چیده می‌شد که البته این روزها این وسیله بیشتر به عنوان تزئین استفاده می‌شود.

استاد قم پژوهی با بیان اینکه کرسی در گذشته محور جمع شدن اعضای خانواده بود ابراز داشت: بهترین مکان گرد کرسی هم برای ادای احترام به بزرگ‌تر و ریش سفید خانواده به آنان اختصاص داشت و این احترام به بزرگان در آنجا نیز رعایت می‌شد.

وی افزود: کرسی‌های قدیمی اغلب با ذغال گرم می‌شدند و شیطنت‌های کودکانه نیز گرد این کرسی‌ها گل می‌کرد و بچه‌ها بالا و پایین می‌پریدند و خاطرات خوبی خلق می‌شود.

در شب یلدا تازه دامادها برای خانواده عروس هدایایی را می‌آوردند

گرامی، با بیان اینکه از قدیم رسم بوده که در شب یلدا تازه دامادها برای خانواده عروس هدایایی را می‌آوردند افزود: این رسم همچنان در قم برقرار است و هدایا در یک سینی به زیبایی تزئین می‌شد و در کنار آن نیز قطعه‌ای طلا، پارچه و یا لباس نیز قرار می‌دادند.

شب یلدا همیشه در میان ایرانیان جایگاه خوبی داشته و این آئین در سال ۱۳۸۷ در فهرست ملی میراث ناملموس و در سال ۱۴۰۱، به‌طور مشترک بین ایران و افغانستان در فهرست میراث جهانی یونسکو ایران ثبت شده است.